Le texto fonte de Mathematica

{{eminente}}{{infobox/articulo/generic}}
{{Portal|Mathematica}}
[[File:Sanzio 01 Pythagoras.jpg|thumb|Pythagoras]]
'''Mathematica'''{{linfoX}} ({{lang|grc|μαθηματικóς}} [mathematikos]; ab ''μάθήμα'' [mathema], scientia, cognoscentia<ref>http://www.dictionary.com/browse/mathematics</ref>) es le [[scientia]] que studia le relationes inter [[quantitate]]s e [[magnitude (physica)|magnitudes]], e le methodos per le quales on trova quantitates [[Grandor incognite|incognite]] a partir de altere quantitates [[Grandor cognite|cognite]] o presupponite. Un altere definition specifica que le mathematica es le ''scientia del numeros'' ([[arithmetica]]) ''e del figuras'' ([[geometria]]). Secundo iste definition, le algebra esserea le forma general de iste duo brancas. Nonobstante, iste definition traditional del mathematica non es complete, perque le mathematica non es un scientia static, ma un scientia que ha plure problemas non resolvite, e le discoperta de nove scientias mathematic occurre cata anno.
== Etymologia ==
Le parola 'mathematica' deriva ultimemente del parola grec μάθημα (máthēma), que originalmente significa ''scientia'', ''studio'', o ''cognoscentia''. Le significantia del parola cambiava al specific studio de cosas mathematic. Le derivation del forma de [[interlingua]] es basate in le parolas anglese, espaniol, francese, italian, latin, e portugese; tote illos esseva derivate del plural grec τα μαθηματικά (ta mathēmatiká), que [[Aristotele]] usava pro dicer "tote le cosas mathematic."
== Historia ==
:''Articulo principal: [[Historia del mathematica]]''
Post que le humanitate esseva capace de numerar cosas, le mathematica se disveloppava de activitates quotidian. Per le application de [[abstraction]] e [[logica]] a activitates basic como [[numeration]], [[mesuration]], [[calculation]], e le studios de [[motion]] e [[tempore]], le conceptos del mathematica moderne se revelava. Il ha evidentia que etiam in le [[prehistoria]], ancian humanos usava formas simple de mathematica.

[[File:Euclid statue, Oxford University Museum of Natural History, UK - 20080315.jpg|right|thumb|75px|[[Euclide]]]] Le [[Egypto antique|egyptios]], [[Grecia antique|grecos]], [[maya]]s, e [[babylon]]ianos usava le mathematica pro predicer eventos astronomic (in lor [[calendario]]s), facer calculos in le commercio, mesurar le terra, e a vices, studiava le mathematica solmente pro facer le studio. In le ''[[Papyro de Ahmes]]''<ref>Nominate etiam ''Papyro de Rhind''</ref>, le egyptios describeva multe problemas geometric, algebric, trigonometric e arithmetic. [[Pythagoras]], [[Euclide]] e [[Archimedes]] fundava le base del [[geometria]] elemental.

[[File:Rechentisch.png|left|thumb|110px|Banca del [[Renascentia]]]] In le [[medievo]], le arabes, specialmente [[Al-Khwarizmi]], scribeva libros super [[algebra]]. In facto, le parola ''algebra'' e le systema europee de numeros es de origine arabe.<ref>Le origine de le parola "algebra" es de un libro de [[Al-Khwarizmi]] nominate "Al-Kitab al-mukhtasar fi hisab '''al-jabr''' wa'l-muqabala", ubi "al-jabr" es le nomine del operation de "reduction". Vide [http://www.etymonline.com/index.php?term=algebra Online Etymology Dictionary (15/jan/2007)]{{en}}, [http://buscon.rae.es/draeI/SrvltConsulta?TIPO_BUS=3&LEMA=%C3%A1lgebra Diccionario de la Real Academia Española (15/jan/2007)]{{es}}).</ref> In le [[Renascentia]], le signos mathematic moderne comencia a esser usate.

Le ''Seculo de Auro'' del mathematica esseva le [[Seculo 17|dece-septime]]: [[René Descartes]] creava le [[geometria analytic]]; [[Isaac Newton|Newton]] e [[Leibnitz]], le [[calculo infinitesimal]]; [[John Napier|Napier]], le [[logarithmo]]s [[Logarithmo napierian|napierian]] o [[Logarithmo natural|natural]]. Etiam esseva create altere brancas, como le [[logica]], le theoria de [[probabilitate]]s, le theoria del [[insimul]]es, le [[algebra de matrices]] e altere brancas que hodie es usate in le scientias natural.

== Principios mathematic ==
=== Postulatos e theoremas ===
[[File:Carl Friedrich Gauss.jpg|thumb|[[Carl Friederich Gauss]], mathematico german del dece-octave seculo]]
On dice que le mathematica es un ''scientia deductive'', perque illo es basate in propositiones logic nominate '''[[postulato]]s'''. Super iste propositiones logic es construite altere propositiones, plus complexe, nominate '''[[theorema]]s'''.

Per exemplo, le sequente propositiones geometric es postulatos:
* ''In un plano il ha infinite punctos e infinite lineas recte.''
* ''Un linea recte es le minime distantia inter duo punctos.''
Le sequente exemplos es theoremas arithmetic:
* ''Si un numero divide alteres, iste numero etiam divide lor summa.''
* ''Omne le [[numero composite|numeros composite]] es equal a un multiplication de duo o plus factores prime.''

=== Magnitudes e quantitates ===
Le cosas que on pote vider in le spatio es nominate ''[[corpore (physica)|corpores]]'' in mathematica. Le corpores ha multe proprietates, como le [[longitude]], le [[volumine]], le [[fortia]] applicate, le [[tempore]], le [[area]], le [[massa]], etc. Cata un de iste proprietates es nominate '''[[magnitude (physica)|magnitude]]'''<ref>''Aritmética teórico-práctica'', Aurelio Baldor, Publicaciones Cultural, 1983 (ISBN 968-439-213-3)</ref>. Alicun fontes<ref>[[:en:Magnitude (mathematics)|Wikipedia in anglese]], [http://dictionary.reference.com/browse/magnitude Dictionary.com Unabridged (15/jan/2007)]</ref> signala que le concepto de magnitude, in mathematica, es le capacitate de mesurar le grandor de alique, per exemplo un figura plan, un corpore solide, un angulo, un fraction. Nonobstante, omne le magnitudes pote esser mesurate. Iste mesura es nominate '''[[quantitate]]'''. Le mathematica studia le magnitudes e le quantitates, e su relationes.

== Brancas del mathematica ==
Le mathematica se divide in ''scientia pur'' o ''abstracte'', ubi se considera le magnitudes o quantitates [[abstraction|abstractemente]], sin relation al materia; e in ''application'', le qual tracta le magnitudes como substantia de corpores material. Le mathematica applicate es multo usate in le [[scientia natural|scientias natural]], como le [[physica]].

=== Arithmetica ===
Le '''[[arithmetica]]''' studia le proprietates del numeros e le [[calculo (mathematica)|calculos]] que pote esser facite con illos. Per exemplo, on pote solver le sequente problema usante le arithmetica: ''Si un [[vitro]] pote continer 200 ml, quante vitros se plena con un [[litro]] de [[lacte]]?'' Le solution pro iste problema es: un litro ha 1000 ml, ergo, si un vitro se plena con 200 ml, le quantitate de vitros que on necessita essera: <math> \frac{1000\,\mathrm{ml}}{200\,\mathrm{ml}}=5</math> vitros.

=== Algebra ===
[[File:Image-Al-Kitāb_al-muḫtaṣar_fī_ḥisāb_al-ğabr_wa-l-muqābala.jpg|thumb|Un pagina del libro de Al-Khawarizmi]]
Le '''[[algebra]]''' studia le magnitudes del modo le plus general possibile. Illo es considerate un generalisation del arithmetica, perque litteras es usate in loco de numeros specific. Le algebra studia le [[equation]]es, le [[logarithmo]]s, le [[inequation]]es, [[series]], etc. Per exemplo, un problema que pote esser solvite usante le algebra poterea esser: ''Si A es quatro annos major que B, e le summa de lor etates es 12, que etate ha A e que etate ha B?'' On pote solver iste problema con un equation:<br /> <math>x+(x+4)=12</math><br /><math>(x+x)+4=12</math><br /><math>2x+4=12</math><br /><math>2x=8</math> ergo, <math>x=4</math> (etate de A) e <math>x+4=8</math> (etate de B).

Nonobstante, iste problemas es considerate parte del si-nominate ''algebra elemental''. Le algebra moderne es plus complexe e plus abstracte, considerante, per exemplo [[insimul]]es e [[operation (mathematica)|operationes]] in forma general.

=== Geometria ===
Le '''[[geometria]]''' studia le corpores e figuras in le spatio. Le geometria se divide in plure brancas: le [[geometria euclidian]]; le [[trigonometria]], que es le studio del [[triangulo]]s; le [[geometria non euclidian|geometrias non euclidian]], e le [[geometria analytic]]. Un problema que pote esser solvite usante le geometria elemental poterea esser le sequente: ''Qual debe esser le longitude que un cablo debe haber pro incircular un rota de 50 cm de diametro?'' Pro solver iste problema, on debe usar le formula <math>l = 2 \pi r \,</math>, que es le mesme que <math>l = \pi d\,</math>:<br /> <math>l = \pi d</math> <br /><math>l = (3{,}14)(50\,\mathrm{cm})</math> <br /><math>l = 157\,\mathrm{cm}</math>. 

Iste problema esseva solvite usante le proprietates describite in le geometria plan o euclidian. Quando on usa formulas algebric pro traciar figuras geometric, on usa le principios del ''geometria analytic''. Si on tracia le figuras geometric in un altere spatio que non es plan, on usa le principios del ''geometrias non euclidian''.

=== Altere brancas ===
[[File:Roulette wheel.jpg|thumb|Roulette. Le theoria del probabilitates studia le phenomenos fortuite]]
Principalmente ab le dece-octave seculo, le sequente brancas del mathematica esseva disveloppate:
* '''Theoria del [[numero]]s''', que studia le proprietates profunde del numeros integre.
* '''[[Analyse]]''', que studia le quantitates que depende de alteres, in le nominate ''[[function]]es''.
* '''[[Statistica]]''', que studia le analyse e proprietates del datos.
* '''Theoria del [[insimul]]es'''
* '''[[Calculo infinitesimal]]'''
* '''Theoria del [[probabilitate]]'''
== Vide etiam ==
* [[Arithmetica]]
* [[Numero]]s
* [[Algebra]]
* [[Geometria]]
== Bibliographia ==
{{commonscat|Mathematics}}
{{es}}
* ''Enciclopedia Barsa de consulta fácil'', Editores [[Encyclopaedia Britannica]], inc. tomo 10, littera "M", articulo "Matemáticas"
* ''Enciclopedia Ilustrada Cumbre'', Editorial Cumbre, [[1965]], tomo 8, littera "M", articulo "Matemáticas"
* ''Álgebra elemental'', Aurelio Baldor, Publicaciones Cultural, 1983. ISBN 968-439-211-7.

{{en}}
* ''Cyclopaedia'', Ephraim Chambers, 1728, edition in Internet, [http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/HistSciTech/HistSciTech-idx?type=goto&id=HistSciTech.Cyclopaedia02&isize=M&submit=Go+to+page&page=508 pagina 508] e [http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/HistSciTech/HistSciTech-idx?type=goto&id=HistSciTech.Cyclopaedia02&isize=M&submit=Go+to+page&page=509 pagina 509]
* ''Encyclopaedia Britannica Online'', Concise Encyclopedia, articulo "[http://www.britannica.com/ebc/article-9371530 mathematics]"

== Referentias==
<references/>

{{Mathematica}}

[[Categoria:Mathematica| ]]